Inleiding tot Damascus stalen klingen
metaalbewerking, die teruggaat tot 5000 voor Christus, is uitgegroeid tot een welbepaald ambacht. Als gevolg daarvan hebben smeden zich in de loop der tijd ontwikkeld, met name met lemmetten van damascusstaal, hebben zij hun techniek geperfectioneerd en dit heeft geleid tot verschillende vaardigheden over de hele wereld.
De coutellerie is een van de takken van smeden. Al in de Bronstijd, rond 1800 voor Christus, werden de eerste messen gemaakt die lijken op de messen die we nu kennen. Met een handvat en een metalen lemmet, begonnen de Romeinen pas in de 1e eeuw stalen messen en vouwmessen te maken.
Hoewel de meeste messen van staal zijn gemaakt, wat hen echt onderscheidt is de techniek die de ambachtsman gebruikt. Tot de bekendste behoren de damascus stalen messen. Achter de naam zitten eeuwen van vakmanschap en leren achter dit legendarische staal.
Om al zijn geheimen te ontdekken, is het natuurlijk essentieel om de geschiedenis, de ambachtsman, de juiste gereedschappen en het proces van Damascus staal voor te stellen.
De geschiedenis van Damascusstaal
Tot de late Renaissance en sinds de Bronstijd gebruikten strijders het zwaard als wapen. Als het meest gebruikte verdedigings- en aanvalsmiddel in legers was de kwaliteit van het zwaard cruciaal voor de uitkomst van een gevecht of duel. Daarom onderscheidden Perzische legers zich eeuwenlang in oorlogen tegen westerlingen. Inderdaad, de troepen van de Golfregio hadden zwaarden van Damascusstaal gesmeed. Uiterst scherp en ongelooflijk sterk, gaven de zwaarden van Damascusstaal degenen die ze droegen een groot voordeel ten opzichte van hun tegenstanders.
In de Middeleeuwen waren Damascus stalen klingen zeer populair en hadden een ongeëvenaarde reputatie. Voornamelijk gebruikt in de vervaardiging van dolken of speerpunten, heeft Damascus staal geen gecertificeerde oorsprong. Inderdaad, nogal onzeker, de oorsprong van damascusstaal geeft aanleiding tot veel onenigheid onder historici. Er zijn meerdere theorieën over de oorsprong. Natuurlijk herinnert de naam aan de Syrische hoofdstad, die voor sommigen de bakermat van deze unieke techniek schijnt te zijn, terwijl andere onderzoekers menen dat Damascus-staal is ontworpen in Iran en dat de naam verwijst naar de beroemde Damascus-stoffen, die in veel opzichten hetzelfde uiterlijk hebben als messen die met dit staal zijn gemaakt. Eén ding is echter zeker, Damascus-staal is ontstaan in de Perzische Golfregio enkele eeuwen voor Christus
Het duurde tot de kruistochten voordat de Europeanen dit geavanceerde staal begonnen te ontdekken, maar ze konden de fabricagegeheimen ervan niet ontdekken.
Ze werden zo goed bewaakt dat het productieproces rond 1750 verdween, samen met deze vermaarde smeden met hun unieke en voorouderlijke vaardigheden.
Een eeuw later konden Franse onderzoekers, met name dankzij de vooruitgang in de metallurgie, de messen van Damascusstaal opnieuw bewerken met behulp van de nieuwe fabricagemethoden die sindsdien zijn verschenen. Toch werden de geheimen van dit prestigieuze staal pas in 1823 onthuld door een zekere Jean Robert Bréant, die er voor het eerst in slaagde alle voorwaarden voor de vervaardiging van een Damascus lemmet te reconstrueren, terwijl alle westerse smeden jammerlijk faalden. Voerhle en zijn team ontdekten onlangs de originele damascus-staal-making secrets. Vandaag de dag hebben damascusstalen klingen veel verfijndere ontwerpen dan in het verleden. Dit is mogelijk gemaakt door de beschikbaarheid van nieuwe gereedschappen en instrumenten van het vak, waaronder digitale machines die afbeeldingen produceren met een voorheen onbereikbare precisie.
Het ambacht van damaststaal smeden
Een ambachtsman die gespecialiseerd is in metaalbewerking, bekend als smeden, de forgeron modelleert stukken met de hand om decoratieve of industriële objecten te maken, voornamelijk in de bouwsector. Het ambacht van smeden, dat tegelijk met de ontdekking van de metaalbewerking verscheen, is dus enkele duizenden jaren oud. Toch duurde het enkele eeuwen voordat het als een volwaardig beroep werd erkend. De groeiende behoeften van de bevolking leidden immers tot een noodzakelijke specialisatie om met steeds meer nieuwe technieken de nieuwe voorwerpen van het dagelijks leven te vervaardigen. Gereedschap, wapens en sleutels werden al heel lang door smeden gemaakt.
Het metaal werd door verhitting zo gevormd dat het gewenste onderdeel ontstond. Om beter aan de behoefte te voldoen, moest men overgaan tot het maken van legeringen zoals bij de vervaardiging van schilden die sterk en toch licht genoeg moeten zijn om gedragen te worden, maar ook met specifieke behandelingen zoals het geval is bij damascusstaal die een esthetische toets aan het stuk mogelijk maken en tegelijkertijd specifieke kenmerken hebben voor uhoge sterkte en nauwkeurig snijden. Het damascusstaal vereist uitzonderlijke technische vaardigheid omdat het moeilijk is de patronen en de gelaagdheid van de dunne staallagen nauwkeurig te reproduceren. Handgemaakte damascus messen zijn daarom een concentratie van vaardigheid, geduld en passie.
Het smeedvak is voorouderlijk en heeft vele evoluties ondergaan. Toch heeft dit vak zijn authenticiteit en knowhow opmerkelijk goed bewaard zonder te lijden onder de massale modernisering. Tussen vakman en kunstenaar in, geeft de smid het tot zeer hoge temperaturen verhitte metaal in de smederij vorm door erop te hameren. Als echte specialist in staal moet hij weten hoe hij het moet bewerken volgens de eigenschappen ervan. Alle elementen van het bewerkte staal moeten dus in aanmerking worden genomen, wil het eindresultaat overtuigend zijn. Hij beheerst dus de temperatuur, de druk en de bewerkingstijd. Als schepper in zijn eigen recht, maakt de smid alleen unieke stukken. Inderdaad, elk stuk dat door zijn handen gaat heeft maar één en hetzelfde exemplaar.
De eigenschappen van Damascusstaal
Vooreerst is het belangrijk te wijzen op het visueel uiterlijk van Damascus messen die, in tegenstelling tot westerse messen, opmerkelijke patronen hebben. Deze golvende patronen komen voort uit de overlapping van meerdere lagen staal in een enkel lemmet. Daarbij komt nog de ongelooflijke scherpte van het Damascus stalen lemmet, waar geen enkel klassiek Europees lemmet destijds aan kon tippen. Damascus-staalsmeden uit die tijd beweerden zelfs dat een damascus-stalen zwaard een zijden sjaal in de lucht doormidden kon snijden.
Nu is het belangrijk onderscheid te maken tussen deze ontwerpen en vooral hun oorsprong. Er zijn twee soorten:
- de eerste komen van wootz die, dankzij het hoge koolstofgehalte, de legendarische patronen van damaststalen klingen creëert
- de tweede van gesmeed damascus (door smeedijzer) worden opzettelijk gemaakt door de smid die via verschillende methoden de gewenste patronen rechtstreeks op het lemmet creëert.
Hoewel het verschil visueel moeilijk te zien is, zijn hun structuren diametraal verschillend.
- In het eerste geval is het de natuurlijke kristallisatie van het basismateriaal
- In het tweede geval worden de patronen mogelijk gemaakt door het lassen van verschillende lagen staal om de gewenste afbeelding te creëren.
In feite werden historisch gezien damascusstalen klingen gemaakt van wootz, wat niets anders was dan kleine staafjes ijzer en koolstof die rechtstreeks uit India werden betrokken (of bulat in het Russisch genoemd). Deze kleine staaf had een ronde vorm met een diameter van ongeveer tien centimeter en een halve dikte. Vrij zuiver, er is inderdaad zeer weinig mangaan of zwavel om maar iets te noemen, de wootz bevat 1,5% koolstof. Het is juist dit bestanddeel dat de klingen van damaststaal zo sterk maakt. Inderdaad, in combinatie met het productieproces waarbij de kling direct uit de wootz puck wordt gesmeed, speelde het koolstofgehalte een belangrijke rol in de sterkte van de kling. Deze legering verdween echter in de loop der eeuwen en daarmee ook het legendarische geheim van Damascus-staal.
Heden ten dage gebruiken smeden verschillende staalsoorten die zij aan elkaar “lassen” om een staal te reproduceren dat lijkt op Damascus-staal zoals het vroeger was. Hoewel de wootz niet meer aarzelt, is de techniek zelf herontdekt.
De gereedschappen die nodig zijn om een damascusmes te smeden
Om een mes met deze kenmerken te maken, vooral damascusmessen, zijn een aantal gereedschappen nodig. In het geval dat het damaststaal is gemaakt volgens de smeedtechniek, d.w.z. door verschillende staalsoorten te mengen, is het noodzakelijk om de staalsoorten door middel van lassen bij elkaar te houden voordat ze worden gevormd. Om ze bij elkaar te houden wordt een drague gebruikt, dat is niets anders dan een lange metalen staaf waarop de elementen worden gelast om ze te bewerken of eenvoudiger met een tang worden vastgehouden om ze te kunnen hanteren terwijl ze heet zijn.
Om de metalen te kunnen bewerken om ze het gewenste uiterlijk te geven, is het noodzakelijk ze te verhitten. Hiervoor wordt een kolen- of gassmederij gebruikt, waarin de oven tot de gewenste temperatuur wordt verhit. In de oven wordt het metaal verwarmd, zodat het uiteindelijk kan worden bewerkt. Deze warmte is het resultaat van de verbranding van gas, kolen of olie, die wordt gevoed en gaande gehouden door een ventilatiesysteem.
Eenmaal verhit, moet het werkstuk worden geborsteld om parasieten te verwijderen, waarna wordt overgegaan tot witte verhitting voordat het resulterende metaal op een aambeeld wordt geplaatst. Het aambeeld, ook bekend als de valhamer, is een essentieel gereedschap bij het smeden. Het aambeeld wordt gebruikt om het metaal heet te bewerken om het vorm te geven. Het wordt gebruikt om het werkstuk bijvoorbeeld plet te maken, uit te rekken, te buigen of te ponsen. Voor dit werk gebruikt de smid een klem of tong om het voorwerp in kwestie vast te houden en een hamer. In het
geval van damaststaal moeten de verschillende staalsoorten door hameren worden gelast.
Om het afgewerkte voorwerp te snijden wordt een slicer gebruikt, die rechtstreeks in het aambeeld is geïntegreerd.
De smid die damesmessen maakt, of het nu decoratieve sabels zijn of deksels, kan uiteraard niet zonder dit onmisbare gereedschap.